Wyjątkowy kompleks osadniczy

Wczesnośredniowieczny kompleks w Ciepłem należy do najważniejszych ośrodków na Pomorzu Wschodnim. Dotychczas był znany głównie z niezwykłego odkrycia, jakiego dokonano przypadkowo w 1900 r. na cmentarzysku oraz z nadzwyczajnego skumulowania w niewielkiej odległości trzech grodzisk. Nowe badania cmentarzyska (2004-2014), podczas których natrafiono na kolejne groby komorowe, potwierdziły duże znaczenie tego miejsca.

Nie tylko cmentarzysko

Jak dotąd uwaga badaczy była skoncentrowana na odkryciach z cmentarzyska. Tymczasem nekropola jest jednym z elementów rozległego kompleksu, który tworzą trzy grody, kilka osad oraz dwa cmentarzyska. Na niewielką skalę w latach 70. XX w. prowadzono badania grodzisk w Ciepłem.

Piastowski klucz do Pomorza

Nie ulega wątpliwości, że objęcie kontroli nad Pomorzem było niezwykle istotne dla rozbudowującego się władztwa Piastów. Wśród historyków panuje przekonanie, że już we wczesnym etapie rządów Mieszka I obszar ten wchodził w obręb państwa Piastów. Na inny przebieg, zwłaszcza chronologię tych wydarzeń wskazują obecnie dane archeologiczne. Dotychczasowe badania wskazują, że ośrodek w Ciepłem powstał z inicjatywy książąt piastowskich, Mieszka I bądź Bolesława Chrobrego. Prawdopodobnie zespół był lokowany na surowym korzeniu. Wpływ na jego znaczenie miała niewątpliwie doskonała lokalizacja, umożliwiająca łatwą komunikację z innymi obszarami, a także dostęp do (i kontrolę) szlaku wiślanego oraz traktu łączącego Wielkopolskę i Kujawy z Pomorzem. Obecnie toczą się dyskusje gdzie i kiedy Piastowie ustanowili na Pomorzu własny ośrodek centralny. Czy u schyłku X w. Gdańsk był jedynym tego typu miejscem? Odkrycia z Ciepłego sugerują, że w tym czasie powstało tam silne centrum. Groby komorowe z pobliskiej nekropoli należy umieścić na liście „najbogatszych” pochówków wczesnośredniowiecznych odkrytych jak dotąd w dorzeczu Wisły. W grobach tych pochowano przedstawicieli najwyższych elit społecznych. Można postawić hipotezę, że Ciepłe odegrało ważną rolę w procesie rozciągnięcia zwierzchnictwa nad tym obszarem. Było to ważne strategicznie miejsce umożliwiające kontrolę szlaku Wiślanego i przeprawy przez Wisłę w kierunku Prus. Czy Ciepłe było miejscem, z którego w pewnym czasie Piastowie realizowali swoje podboje na Północy? Można dopuścić taką możliwość. Wskazywałoby to że Ciepłe stanowiło dla Piastów klucz do Pomorza.

Planowane badania

Jednak pomimo wielu przesłanek wskazujących tak ważną rolę zespół osadniczy w Ciepłem nie doczekał się badań na jakie zasługuje. Planowane badania będą prowadzone niejako na dwóch płaszczyznach. Multidyscyplinarne studia nad zespołem osadniczym w Ciepłem będą płaszczyzną badań na węższym poziomie. Drugim, szerszym poziomem, będą studia nad znaczeniem kompleksu w procesie włączania Pomorza do państwa wczesnopiastowskiego. W toku studiów stawiane będą istotne pytania o kształt i miejsce Pomorza Wschodniego w ramach monarchii Pierwszych Piastów (m.in. znaczenie kompleksu w Ciepłem, początki chrystianizacji, pojawienie się grobów okazałych oraz transformację tego obszaru zakończoną włączeniem tego obszaru do państwa Piastów). Badania planowane na obu płaszczyznach zawierają szereg działań, które mogą być uznane za nowatorskie. Obok klasycznych procedur archeologicznych mieści się cały szereg analiz paleośrodowiskowych, bioarcheologicznych (m.in. analizy genetyczne, analizy stabilnych izotopów strontu, węgla i azotu). Ważną rolę odegrają opracowania materiałów z badań dawnych oraz badania wykopaliskowe zaplanowane dla różnych stanowisk w obrębie kompleksu.

Problemy badawcze

Projekt stanowi próbę rozwikłania szeregu kluczowych problemów związanych z niezwykle ważnym okresem przekształceń kulturowych Pomorza Wschodniego.

Podejmiemy próbę odpowiedzi na poniższe pytania: